અજમાવી જુઓ.

અજમાવી જુઓ.    પલ્લવી જીતેન્દ્ર મિસ્ત્રી.

‘અજમાવી જુઓ’, ‘અનુભવી જુઓ’, ‘આટલું તો કરો જ’, ‘જાણ્યું હશે તો ખપ લાગશે’ ... વગેરે વગેરે જેવા લોભામણા શીર્ષકો હેઠળ છાપામાં છપાતા નુસખાઓ તરફ વાચકોનું ધ્યાન આકર્ષિત થાય છે.

જેમ ઉંદર પિંજરામાં મૂકેલા રોટલી કે ચીઝ ના ટુકડાથી આકર્ષાઈ જાય, જેમ માછલી એને પકડવાના ગલના આંકડામાં મૂકેલા ખોરાકથી લલચાઈ જાય અને એ ખાવા જતા સપડાઈ જાય, એવું જ છાપામાં છપાતી ઉપર મુજબની આકર્ષક જાહેરાતો વાંચીને આપણા જેવા ભલા - ભોળા વાચકો ભરમાઈ જાય છે. વાચકો આવા લેખકોની ચીકણી – ચૂપડી વાતોમાં આવી જઈને, નવતર ‘નુસખા પ્રયોગ’ કરવા લલચાઈ જાય છે, પરિણામે એમના સમય અને શક્તિની બરબાદી સાથે આરોગ્ય અને પૈસાની પણ બાદબાકી થઇ જાય છે.

પોતાની આ બરબાદી જોઇને લોકો પોતે જ દુઃખી થાય છે, પછી આ દુખને ભૂલવા  અને મનને આનંદમાં લાવવા અન્ય નુસખાઓ જેવા કે – ફિલ્મ જોવા જવું, બાગમાં ફરવા જવું, મોલમાં શોપિંગ કરવા જવું કે રેસ્ટોરાંમાં જમવા જવું – વગેરે અજમાવે છે. આ ખર્ચાળ પદ્ધતિને કારણે – ‘બાવાના બેઉ બગડ્યા’ જેવો ઘાટ થાય છે.  

અમારા મનુકાકા તો આવા નુસખાઓ (અજમાવી જુઓ) વાંચવા જ છાપા ખરીદતા હોય એવું લાગે. ‘જાણ્યું હશે તો ખપ લાગશે’, એ વાત વાંચીને તેઓ ફક્ત જાણીને જ બેસી રહેતા હોત તો ઠીક, પણ તેઓ તો બધું અજમાવી જુએ ત્યારે જ જંપે. અજમાવ્યા બાદ એમને અનુભવ થાય કે વાક્યનો ઉત્તરાર્ધ, ‘ખપ લાગશે’ એ ખોટો છે. જો કે પ્રયોગ સફળ થાય કે અસફળ થાય , એમને પરિણામ સાથે કોઈ નિસ્બત નહી.

‘કર્મણ્યે વાધિકારસ્તે માં ફલેષુ કદાચન’ નો સિધ્ધાંત મનુકાકાએ જીવનમાં બરાબર ઉતારેલો. નિવૃત્ત થયા પછી એમને તો જાણે ‘ટાઈમપાસ’ કરવા માટે આ નવતર પ્રવૃત્તિ મળી ગઈ હતી. એમની સાથે રહેતા એમના વિધવા બહેન રમીલાફોઈ એમને આવા પ્રયોગો કરતા ઘણીવાર વારે, સમજાવે અને કોઈવાર ગુસ્સે પણ થાય. પણ મનુકાકા આમ પાછા ‘સ્થિતપ્રજ્ઞ’, એમને આવી ધાક ધમકીની જરાય અસર ન થાય.

એકવાર મનુકાકાએ  આવો જ એક નુસખો વાંચીને હેરઓઈલ  બનાવ્યું. મનુકાકાના આગ્રહ છતાં  રમીલાફોઇએ એ તેલ વાળમાં નાખવાનો ધરાર ઇનકાર કર્યો. મનુકાકા  મોજથી તેલ વાળમાં લગાવીને સુઈ ગયા. ઉઠ્યા ત્યારે ઓશીકું પણ એમના ભેગું જ (વાળ સાથે ચીપકીને) ઉઠ્યું. ‘તું જહાં જહાં ચલેગા, મેરા સાયા સાથ હોગા...’  જેવો ઘાટ થયો.

આજની કોઈ મોડેલે આ દ્રશ્ય જોયું હોત તો એને ‘નવી ફેશન’ માનીને અપનાવી લેત. મેં પરાણે  હસવું રોકીને, ગંભીર મોઢા સાથે યાદગીરી રૂપે એમનો આવો ફોટો ખેંચવા ધાર્યો. પણ મનુકાકાને પબ્લીસીટી ની ખેવના ન હોવાને લીધે મને ફોટો ખેંચવા ન દીધો. નહીતર વાચકને આ રસપ્રદ બયાનની સાથે સાથે એ ફોટો જોવાની પણ મઝા આવત.

ફોઈએ ઓશીકું ખેંચવાની ટ્રાય કરી તો વાળ ખેંચાવાને લીધે મનુકાકા ચીસ પાડી ઉઠ્યા. ફોઈ ગભરાઈને પાછળ હઠવા ગયા તો ટીપોઈ સાથે ટકરાઈને બાજુમાં મૂકેલા સોફામાં બેસી પડ્યા. મેં હળવેથી ઓશિકાના કવરમાંથી ઓશીકું કાઢી લીધું તો કવર કાકાના વાળ પર નવતર ટોપીની જેમ ચોંટી રહ્યું.

મનુકાકાએ પોતાના બનાવેલા સાબુ અને શેમ્પુ વાપર્યા છતાં કવર ન ઉખડ્યું, જાણે કહી રહ્યું હોય... ‘તેરા મેરા સાથ રહે, જીતે ભી, મરતે ભી હાથોમે હાથ રહે....” છેવટે કેશકર્તનકાર (હજામ) ને બોલાવીને વાળ ઉતરાવ્યા ત્યારે કાકાનો કવરથી છુટકારો થયો. આવા નુસખા નિષ્ણાત મનુકાકાને દુઃખ હોય તો એક જ વાતનું કે કમનસીબે (લોકોના સદનસીબે) પોતાની આ નિપુણતાનો લાભ લોકો લઇ શક્યા નથી. સાથે સાથે એમને શ્રદ્ધા છે કે એમના માર્યા બાદ લોકો એમની આ કલાને જરૂર બીરદાવશે. જો કે આ ભ્રમ તો ભલભલા સંશોધકો, વિજ્ઞાનીઓ , સર્જકો અને અમારા  જેવા લેખકોને હોય જ છે ને? 

‘અજમાવી જુઓ’ માં બે ક્રિયા રહેલી હોય છે, એક તો અજમાવવાની અને બીજી જોવાની. કોઈવાર આ બંને ક્રિયાઓના કર્તા એક જ હોય છે, તો ક્યારેક જુદા હોય છે. મારી એક ફ્રેન્ડ નીતા છાપામાં કે ટીવીમાં આવતા ‘વાનગી પ્રયોગ’ કરવા માટે એના ઘરમાં, સગામાં  અને ફ્રેન્ડ સર્કલમાં મશહૂર છે.

જ્યારે એણે પ્રથમ વાર ટીવીમાં આવતા પ્રોગ્રામ જોઇને વાનગી બનાવી ત્યારે એ જોઇને એનો પતિ રાજેશ ખુશ થઇ ગયો. નીતાની પીઠ થાબડી અને ધન્યવાદ પણ આપ્યા. પરંતુ જ્યારે એણે આ વાનગી ચાખી ત્યારે “ડુંગરા દૂરથી રળિયામણા’ એ કહેવત એને યાદ આવી. વાનગીના ભયાનક સ્વાદથી કટાણા થયેલા મોઢાને માંડ માંડ સાચવતા એને ધન્યવાદ પાછા લઇ લેવાનું મન થયું, પણ પછી, ‘પત્ની રિસાઈ જશે તો મનાવવાનો ખર્ચ ભારે પડી જશે’ એ વિચારે ડીશમાં રહેલી વાનગી પરાણે હસતું મોઢું રાખી પતાવી.

હદ તો ત્યારે થઇ જ્યારે સાંજે રાજેશ જમવા બેઠો ત્યારે એ જ વધેલી વાનગી, ‘રાજુ તને બહુ ભાવી છે તો તું  ખા, હું મારા માટે ખીચડી બનાવી લઈશ’ કહીને નીતાએ એને પીરસી. રાજેશે કહ્યું, ‘નીતુ ડીયર, મારા પેટમાં ગરબડ છે, નહીતર આ વાનગી હું જ ઝાપટી જાત, એમ કર મારા માટે પણ થોડી ખીચડી જ બનાવી દે.’ ત્યાર પછી જ્યારે નીતા આવા નવીન વાનગી પ્રયોગ કરતી ત્યારે રાજેશને ક્યા તો પેટમાં ગરબડ થતી, અપચો થતો, ઓફિસમાં ઓવર ટાઈમ આવતો કે ડીનર સાથેના સેમિનારમાં જવાનું થતું.

જ્યારે સગા, સબંધી અને મિત્રો એ  ઘરે આવવાનું ઓછું કરી નાખ્યું અને નિયમિત પણે આવતા નોકરે પણ વારંવાર ગુલ્લીઓ મારવા માંડી ત્યારે નીતાએ મારી સાથે વિચાર વિમર્શ  કરીને, વેળાસર સમજી જઈને, આ ‘વાનગી પ્રયોગ’ બંધ કર્યો. (એ માટે રાજેશે ખાનગીમાં મારો આભાર માનેલો) બાકી તો રાજેશને શક થઇ ગયો હતો કે – ટીવી કે છાપામાં આવતી આવી વાનગીઓની રેસિપી ડોકટરો પોતે જ અજ્ઞાત નામ સાથે આપતા હશે જેથી એમની પ્રેકટીસ ચાલતી રહે.

‘અજમાવી જુઓ’ માં આવતા નુસખાઓ એના લખનારા લેખકે પોતે અજમાવી જોયા હોય એવું કાયમ નથી હોતું. બલકે ‘ઝેરના તો પારખા થાય?’ એ નિયમ મુજબ એમણે એ  ક્યારેય એ અજમાવી જોતા જોયા નથી હોતા. કેટલાક લોકોને પોતાનું નામ છાપામાં છપાવવાની ઘેલછા હોય છે, એટલે એ લોકો આલતુ ફાલતુ નુસખા પણ છપાવે છે. તો કેટલાક સાવચેતી ખાતર પોતાનું નામ - સરનામું છુપાવી ઉપનામથી આવા નુસખા છપાવે છે, જેથી કોઈ જાતનો ખતરો ન રહે.

આમ તો આવા નુસખા અજમાવવાથી થતું નુકસાનનું વળતર એ છપાવનાર પાસે લઇ શકાય, પણ ભારત દેશમાં ‘તારીખ પે તારીખ’ વાળો અને  ગોકળ ગાયની ત્વરાથી મળતો ન્યાય બહુ ફેમસ છે, એટલે લોકો કોર્ટમાં જવાનું બહુ પસંદ નથી કરતા.

બધા જ નુસખાઓ નુકસાન કારક જ હોય છે, એવું નથી હોતું. કેટલાક નુસખાઓ અસરકારક કે ફાયદાકારક પણ હોય છે. મને પોતાને ‘અજમાવી જુઓ’ ના એક નુસખાથી ફાયદો થયો છે. (નુકસાન થયું હોય એવી વાત હું યાદ નથી રાખતી)

‘દૂધમાં સોય ડૂબાડો અને બહાર કાઢો, જો સોય પર દૂધ ચોંટેલું રહે તો ચોખ્ખું અને ચોંટેલું ન રહે તો પાણીવાળું’ આ નુસખો વાંચીને મેં એનો પ્રયોગ અમને દૂધ આપવા આવતા ભૈયાજીને કરી બતાવેલો. પહેલાં તો એ માનવા તૈયાર ન હતો, પણ છાપાનું કટિંગ બતાવ્યું અને બે ચાર વાર પ્રયોગ કરી બતાવ્યો પછી એણે દૂધમાં પાણી નાખવાનું ઓછું કરી નાખેલું.

મિત્રો, તમે પણ ડર્યા વિના આવા પ્રયોગો કરતા રહેજો, શું ખબર ક્યાંક તમને પણ ફાયદો થઇ જાય ?