યથા રાજા તથા પ્રજા.

યથા રાજા તથા પ્રજા.    પલ્લવી જીતેન્દ્ર મિસ્ત્રી.

થોડા સમય પહેલાં જ ભારત સરકાર ‘નોટબંધી’ નો કાયદો લાવી હતી. એ કેટલો સફળ રહ્યો તે તો સરકાર માઈબાપ જ કહી શકે. પણ સરકારને થોડા થોડા સમયે, કોઈ ને કોઈ બહાને,  પ્રજા પર કોઈને કોઈ ‘પ્રતિબંધ’ મુકવાની ચળ ઉપડ્યા કરે છે ખરી. આજની આ વાત નથી, વર્ષોથી આવું ચાલ્યું આવે છે.

૧૯૯૭ માં મલેશિયાની ઇસ્લામિક સરકારે, સિનેમાઘરો એટલે કે થીયેટરોમાં ફિલ્મ ચાલુ હોય તે દરમ્યાન, અંધારું રાખવા પર પ્રતિબંધ મૂક્યો  હતો. આવો કાયદો કરવાનું કારણ આપતાં સરકાર કહે છે, ફિલ્મો જોતી વખતે પ્રેક્ષકો અંધારામાં ચુંબન, આલિંગન અને બીજી ગંદી હરકતો કરે છે.’  

‘ગંદી’ એ શબ્દ સાપેક્ષ છે, કેવી હરકતોને ગંદી ગણવી, એ વિવાદનો વિષય છે, એટલે એનો નિર્ણય આપણે વિદ્વાનો પર છોડી દઈએ, તો પણ સરકારમાં બેઠેલા પ્રધાનોની હરકતોને કેવી ગણવી એ પ્રશ્નનો ઉત્તર આપણને મળતો નથી. 

માની લો કે આવા ‘ઊંડા અંધારેથી પ્રભુ પરમ તેજે તું લઇ જા.’ પંક્તિને અનુરૂપ કાયદો – ‘ચાલુ ફિલ્મમાં થીયેટરમાં અંધારું ન રાખવું’ - ભારતમાં આવે તો ઘણી મુશ્કેલી ઉભી થાય એમ છે. ઘણા વિધાર્થીઓ સ્કુલ કે કોલેજમાંથી બંક મારીને ફિલ્મ જોવા જાય છે, ઘણા માણસો નજીકના સગા-વહાલા ગુજરી ગયા હોવાનું બહાનું કાઢીને, ઓફિસમાંથી રજા લઈને ફિલ્મ જોવા જાય છે.

કેટલાક સ્માર્ટ ઓફિસર બોસની પત્ની સાથે, કે કેટલાક ચતુર બોસ રૂપકડી સેક્રેટરી સાથે ફિલ્મ જોવા જાય છે. જો થીયેટરોમાં ચાલુ ફિલ્મે અંધારાના બદલે અજવાળું રાખવામાં આવે તો આ બધાનું શું થાય ? આવાતેવા કે કોઈપણ લફરા વગરના, સીધા સાદા એવા, આપણે ફિલ્મ જોવા જઈએ, તો પણ આપણને અજવાળામાં  શીંગ, વેફર, પોપકોર્ન વગેરે ખાતા ખાતા  ફિલ્મ જોવાની મજા આવે નહીં, કેમ કે એમાં પરદા પરની ફિલ્મ કરતા આજુબાજુમાં ભજવાતા સીન પ્રત્યે આપણું ધ્યાન વધુ દોરાય.

કેટલાય અગત્યના કામો (ફેસબુક, વોટ્સ એપ) છોડીને, પંડનું પેટ્રોલ બાળીને, ‘વ્હાઈટ’ મા ન મળે તો ‘બ્લેક’ મા પણ ટીકીટો ખરીદીને, (‘બુક માય શો’ ની વધારાની ફી ચૂકવીને),  લોકો ફિલ્મ જોવા જાય છે, શાના કારણે ? ફિલ્મમાંથી મનોરંજન મળે એ માટે ? ના, ના. જરાપણ નહીં. લોકોને ખબર છે કે મોટેભાગેની ફિલ્મોમાંથી મનોરંજન નથી મળતું , પણ મનને ‘રંજ’ (દુઃખ) મળે છે. 

લોકોમાં એટલી સમજ તો બચી છે કે એને ખબર છે કે મનોરંજન શેમાંથી મળે, અને શી રીતે મળે. એ રીતે મળતું મનોરંજન પણ સરકાર અંધારાને અજવાળામાં પલટી નાખીને ખૂંચવી લેવા માંગે તો પ્રજા એટલે કે પ્રેક્ષક કંઈ મુર્ખ છે કે થીયેટરમાં અદબ પલાંઠી વાળીને ડાહ્યોડમરો થઈને ફિલ્મ જોવા આવે ?

ઘણા થીયેટરોમાં લખ્યું હોય છે – AC થીયેટર. જેમાં AC ની વાત તો છોડો પંખા પણ ધીમી ગતિએ (અને જોરદાર અવાજ થી) ચાલતા હોય છે. પક્ષપાતી રાજકારણીઓ જેમ પોતાના સગાઓને ખાતા ફાળવે, તેમ આવા પંખા પણ પોતાના એરીયામાં આવતા લોકોને હવા આપતા હોય છે. ‘સાઉન્ડ સીસ્ટમ’   (ડોલ્બી, અલ્ટ્રાસોનિક, સ્ટીરીયોફોનીક)   એવી હોય છે કે ડાયલોગ ક્લીયર ન સંભાળાય અને ગીતો કાન ફાડી નાખે એવા સંભળાય.

થીયેટરોના વેઈટીંગ રૂમ એવા હોય જ્યાં વેઇટ કરતા લોકોમાં ફાઈટ થઇ જાય, ‘નો સ્મોકિંગ’ ના બોર્ડની નીચે જ સિગરેટવાળાનું કાઉન્ટર હોય. પોપકોર્ન, સેન્ડવીચ અને કોલ્ડડ્રીંક ના ભાવ ડબલ હોય, ટોઇલેટ-બાથરૂમ મ્યુનીસીપલ કોર્પોરેશનની માલિકીના હોય એવી અસહ્ય દુર્ગંધ આવતી હોય, નાકની હડતાળ પાડીને એનો ઉપયોગ તમે કરી શકો.

આવા થીયેટરમાં પ્રેક્ષક મોંઘા ભાવની ટીકીટ લઈને શા માટે જાય, મુવી જોવા ? એક તરફ પરદા પર ફિલ્મ ચાલતી હોય, અને બીજી તરફ પ્રેક્ષકોમાં. આવી ‘ઇનસ્ટન્ટ પ્રેકટીકલ ટ્રેનીંગ’ અન્ય સ્થળે ભાગ્યે જ જોવા મળે. ફિલ્મનો હીરો હાથમાં સ્ટેનગન કે મશીનગન લઈને ધાણીચણા ફોડતો હોય એમ ગોળી છોડીને દુશ્મનને ભોંય ભેગા કરી દે છે.     

પ્રજા લાંચિયા અને ભ્રષ્ટ  અધિકારીઓને ચુપચાપ સહન કરે છે, એટલે અહી હીરોને આમ બદલો લેતો જોઇને એના પાત્રમાં પોતાને કલ્પીને આનંદમાં આવી જાય છે. ફિલમનું બીજું પાસું છે સેક્સ. માણસ જેવું દંભી પ્રાણી બીજું એકેય નથી. ખાનગીમાં  ભરપૂર સેક્સ માણતો માણસ જાહેરમાં એના પ્રત્યે સૂગ દર્શાવે છે. સ્વ. રાજકપૂરની ફિલ્મોમાં સેક્સ કલાત્મક રીતે દર્શાવતી જોઈ શકાય છે.

હમણા થોડી ફિલ્મો ‘વુમન એમ્પાવરમેન્ટ’ વાળી આવી છે, તે સિવાય મોટેભાગેની  ફિલ્મોમાં હિરોઈન      શોપીસ  જેવી  દર્શાવવામાં આવે છે. સાવ ગરીબ હોય એમ, એની પાસે પહેરવા પુરતા કપડા ન હોવાથી એ અર્ધનગ્ન ઘૂમે છે. (પહેલાની હિન્દી ફિલ્મોની કેબ્રે ડાન્સર, આજની હિરોઈન કરતા વધારે કપડા પહેરતી)

હીરો પણ ‘તું ચીજ બડી હૈ મસ્ત મસ્ત’ ગાતો, આવી હિરોઈનની પાછળ લટુડા પટુડા કરે છે. એને ‘બાપાના પૈસે લહેર કરો અને બાપાની સામે બગાવત કરો’ એટલું બરાબર આવડે છે. ૮૦% ફિલ્મોમાંથી કોઈ ધ્યેય કે પ્રેરણા મળતા નથી. બાકી તો આજે પણ કેટલાક પ્રેક્ષકો, આનંદ, બાવર્ચી, હમ આપકે હૈ કૌન...જેવી સ્વચ્છ ફિલ્મો જોવાનું પસંદ કરે છે. હા, ‘બાહુબલી’ અને ‘દંગલ’ જેવી ફિલ્મો પ્રેક્ષકોનું ખરેખર મનોરંજન કરે છે, અને નિર્માતાઓનું ખિસ્સું છલકાવે છે ખરી. પણ એવી ફિલ્મો આવે છે જ કેટલી ઓછી. 

હાલ તો આખો ફિલ્મ ઉદ્યોગ વિવાદોના વમળમાં અટવાયો છે. ઢંગધડા વગરની વાર્તા, નબળી માવજત, ઉઠાવેલું સંગીત, હીરો હિરોઈનના નખરા, વિલંબ અને અંધારી આલમનો દબદબો,આ બધાને લીધે  ફિલ્મ ઉધોગ આર્થિક રીતે પડી ભાંગ્યો છે. 

ઉપરથી ‘ખાતર પર દીવેલ’, જેવો આ કાયદો – ‘થીયેટરમાં ચાલુ ફિલ્મે અંધારા પર પ્રતિબંધ’ જો લાગુ પડે તો ?  માનવસહજ સ્વભાવ એવો છે કે જેના પર પ્રતિબંધ હોય એ ચીજ કરવાની બહુ ગમે. ચુંબન, આલિંગન કે કહેવાતી ગંદી હરકતો જો રીલ લાઈફ (ફિલ્મમાં) પ્રતિબંધિત ન હોય તો રિયલ લાઈફમાં શા માટે ?

ફિલ્મોની વાત તો છોડો, જો સરકાર ઈચ્છતી હોય કે આજની પ્રજા (પ્રેક્ષક) ડાહી, સમજુ, પ્રામાણિક બને તો એની શરૂઆત નેતાઓથી કરવાની જરૂર છે. કેમ કે એક કહેવત છે –‘યથા રજા તથા પ્રજા.’